«Χωριολαλιά είτανε κ’ η αττική στον καιρό της»
Από τον Παναγιώτη Παναγιωτόπουλο
Το 1884 ο ένθερμος δημοτικιστής, λογοτέχνης και γλωσσολόγος Γιάννης Ψυχάρης, εκδίδει ένα σύγγραμμα που αποτελεί έργο σταθμό στα γλωσσολογικά πράγματα της χώρας και το εμβληματικό μανιφέστο της μελέτης και διάσωσης των λαλιών του τόπου μας. Όπως αναγράφεται στην παρουσίαση της έκδοσης που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εστία: «για πρώτη φορά στην ιστορία του νέου ελληνισμού, ένας λόγιος ανακατεύεται με το μεγάλο πλήθος και το ανακατεύει ζητώντας “δόξα και γροθιές”». Γι’ αυτό και συστήνω ανεπιφύλακτα «Το ταξίδι μου» του Γιάννη Ψυχάρη σε όλους όσους αναζητούν ένα κλασσικό έργο για τα γλωσσικά ιδιώματα και τη σημασίας τους στην μελέτη και βαθύτερη κατανόηση της Ελληνικής γλώσσας.
Το απόσπασμα που ακολουθεί, δια χειρός Ψυχάρη, αποτελεί ίσως την καλύτερη και πειστικότερη, μέχρι σήμερα προσέγγιση του γλωσσολογικού ζητήματος της ντοπιολαλιάς. Αποτέλεσε και αποτελεί διαρκή έμπνευση για την δημιουργία των παιχνιδιών.
Απολαύστε το.
«Απορούσα πώς δε σηκώθηκε κανένας να μελετήση τ’ ομηρικό ζήτημα στα χωριά μας, αφού και στα ομηρικά τα ποιήματα θα σμίξανε όχι μονάχα ντοπιολαλιές αντίθετες, αιολική, δωρική και ιωνική, μα πιθανό και κάμποσες χωριολαλιές, είτε της Αιωλίδας, είτε της Ιωνίας».
Χωριολαλιά είτανε κ’ η αττική (γλώσσα) στον καιρό της έτσι άρχισε κάθε γλώσσα, και σα σμίγουνε πολλές χωριολαλιές, τότες γίνεται διάλεχτο ή ντοπιολαλιά, δηλαδή γλώσσα ενός τόπου αλάκαιρου, της Αττικής ή της Βοιωτίας κτλ….
Την ίδια γλώσσα δε μιλούνε σ’ όλα τα χωριά της Τσακωνιάς μήτε στα εικοσιένα μαστιχόχωρα της Χιος Είκοσι ένα χωριά, μου έλεγε κάποιος, εικοσιένες γλώσσες. Την ίδια γλώσσα, για βέβαιο πως δε μιλούσανε σ’ όλα της Αττικής τα χωριά
Μα τι δεν έχει να μάθη κανείς από τη γλώσσα του χωριού; Έβλεπα στα μάτια μου, άκουγα στ’ αφτιά μου τον Όμηρο ζωντανό… Λούστηκα στην καθάρια γλώσσα του Πυργιού, που κάθησα μήνα, πότισα με τα πυργούσικα την ψυχή μου, αφού πρώτα είχα προσπαθήσει να ξεκαθαρίσω της γλώσσας μας τα ιστορικά, κι αφού κατόπι πάσκισα να την αρπάξω από τα χείλια ολονώνε.
Κ’ έτσι έγινε το Ταξίδι μου».
Γιάννης Ψυχάρης. Το ταξίδι μου. 1884